มงคล ๓๘ ประการ: มงคล คือเหตุแห่งความสุข ความก้าวหน้าในการดำเนินชีวิต ซึ่งพระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงไว้ให้พุทธศาสนิกชนได้พึงปฏิบัติ

ในมงคลสูตรกล่าวว่า พระอานนท์ได้เล่าว่าพระองค์ได้ฟังมาว่า เมื่อพระพุทธเจ้าประทับ ณ เชตวันมหาวิหาร ซึ่งอนาถบิณฑิกเศรษฐีสร้างถวายพระพุทธเจ้า ณ กรุงสาวัตถี แคว้นโกศลเทวดาองค์หนึ่ง ได้มาเฝ้าพระพุทธเจ้าเพื่อกราบทูลอาราธนาให้เทศน์โปรดมนุษย์และเทวดาที่หวังจะได้ทราบว่าสิ่งใดคือมงคล สิ่งใดคือเหตุแห่งความเจริญก้าวหน้า พระพุทธเจ้าจึงตรัสเทศน์มงคล 38 ประการเป็นคาถารวม 10 คาถา และคาถาสรุปอีก 1 คาถา
มงคล 38  ประการนี่เรียงลำดับเป็นหมวดหมู่ ให้หลักการดำเนินชีวิตที่จะทำให้เราบรรลุถึงมงคลคือ ความเจริญก้าวหน้าในชีวิต สูงขึ้นทุกที จนถึงขั้นสูงสุด อาจแบ่งได้เป็น 3 ขั้นตอน คือ
1. ในช่วงปฐมวัย  เป็นระยะเตรียมตัวที่จะดำเนินชีวิต ใช้มงคลสูตร 5 ประการ ในการวางรากฐาน คือ 1. ไม่คบคนพาล    2.  คบบัณฑิต   3. บูชาบุคคลและสิ่งที่เนื่องด้วยบุคคลที่ควรบูชา คือ  พ่อแม่  ครูอาจารย์  พระรัตนตรัย    4. อยู่ในถิ่นที่เหมาะสม   5. สะสมบุญ มีนโยบายใหญ่ในการดำเนินชีวิตเป็นข้อ 6  คือ ตั้งตนไว้ชอบหรือประพฤติให้สมควรแก่สภาพของตน และมงคลข้อ 7 ถึง ข้อ 10 กล่าวถึงการศึกษาเพื่อศึกษาอบรม คือ 7. สดับรับฟังมาก    8. มีศิลปะหรือรู้จักนำความรู้ไปทำกิจการงานให้เกิดประโยชน์แก่ตนเองและผู้อื่นได้  9. วินัยกำกับตน คือ ใช้ความรู้ให้เกิดประโยชน์ในทางที่ถูกต้องตามทำนองคลองธรรม 10.  มีวาจาสุภาษิตคือกล่าวความจริง กล่าวสิ่งมีประโยชน์ และใช้ถ้อยคำสุภาพ
2. ช่วงมัชฌิมวัย  เริ่มรับผิดชอบขั้นมูลฐาน คือ 11. บำรุงมารดาบิดา  12.  สงเคราะห์บุตร13.  สงเคราะห์ภรรยา  14.  การงานไม่คั่งค้าง ทำหน้าที่เกี่ยวกับสังคม คือ 15.  บำเพ็ญทาน รู้จักเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ ทำประโยชน์ส่วนร่วม 16. ประพฤติเป็นธรรม คือมีความเป็นธรรม ตั้งใจทำดีต่อกัน สนองตอบกันอย่างยุติธรรมแก่ตนและผู้อื่น รู้จักขอโทษและให้อภัย ไม่เข้าข้างตนเอง 17.  สงเคราะห์ญาติ  18. ประกอบการงานที่ไม่เป็นโทษสัมมาอาชวะป้องกันตนมิให้ตกสู่อบาย โดย 19. งดเว้นกระทำบาป  20.  ไม่ดื่มสุรา  21. ไม่ประมาทในธรรม คือ เพียรเว้นสิ่งที่ควรเว้น ประพฤติสิ่งที่ควรประพฤติ ละบาป บำเพ็ญบุญอย่างสม่ำเสมอ อบรมคุณธรรมที่สูงขึ้นไป คือ 22. มีสัมมาคารวะ  รู้จักเคารพอ่อนน้อมทั้งกาย วาจาใจในผู้สมความเคารพ 23. ไม่เย่อหยิ่ง ไม่กระด้าง จองหอง หรือให้เจียมตัวนั่นเอง 24. มีความสันโดษพอใจในสิ่งที่ตนมีอยู่ 25. รู้คุณท่าน 26. ฟังธรรมตามกาล  ทำตนให้เป็นที่รองรับธรรมขั้นสูง คือ 27. มีขันติ  28. ว่าง่าย ไม่ถือตัว 29. เข้าหาสมณะ 30. สนทนาธรรมตามกาล
3. ช่วงปัจฉิมวัย  มีหนทางปฏิบัติ คือ 31. เพียรบำเพ็ญตบะ  เผาบาป 32. ประพฤติพรหมจรรย์ 33.  เห็นอริยสัจ และ 34. ทำพระนิพพานให้แจ้งผลที่ได้รับคือ 35. จิตไม่หวั่นไหว เมื่อโลกธรรมมากระทบ  36. จิตไม่โศก 37. จิตไม่มีมลทิน 38. จิตเกษม ปลอดโปร่งจากกิเลส ปราศจากเครื่องตรึงไว้ในภพ หมดทุกข์ หมดภัยด้วยประการทั้งปวง อานิสงส์ที่ผู้ประพฤติตามมงคล 38 ประการได้รับคือ ถึงซึ่งความสวัสดี ความเจริญก้าวหน้าในที่ทุกสถาน

---

แนวคิดสำคัญ
แนวความคิดสำคัญของมงคลสูตร คือ เหตุแห่งความเจริญก้าวหน้าอยู่ที่ความประพฤติของตนและการฝึกอบรมจิตใจตนให้ถูกต้องตามหลักพุทธธรรม มิใช่อยู่ที่ผู้อื่น สิ่งอื่น หรือวัตถุโชคลางใดๆที่มาจากภายนอก

---

ค่านิยม 
มงคลทั้ง 38 ประการ ล้วนเป็นค่านิยมทางพระพุทธศาสนา ค่านิยมสูงสุดทางพระพุทธศาสนาก็คือ นิพพาน การดับพร้อม ไม่เกิดแก่เจ็บตายอีกต่อไป

มงคลทั้ง 38 ประการ เรียงจากข้อที่ปฏิบัติง่ายไปสู่ข้อที่ปฏิบัติยากขึ้นตามลำดับ ดังนี้
1.ไม่คบคนพาล
2. ให้คบบัณฑิต
3. บูชาคนที่ควรบูชา
4. อยู่ในประเทศอันสมควร
5. เคยทำบุญไว้ในกาลก่อน
6. ตั้งต้นไว้ชอบ
7. สดับตรับฟังมา
8. มีศิลปะ
9. มีวินัย
10. มีวาจาเป็นสุภาษิต
11. บำรุงบิดามารดา
12. สงเคราะห์บุตร
13. สงเคราะห์ภรรยา
14. การงานไม่คั่งค้าง
15. ทำทาน
16. ประพฤติธรรม
17. สงเคราะห์ญาติ
18. ประกอบการงานที่ไม่มีโทษ
19. ละเว้นการทำบาป
20. ไม่ดื่มสุรา
21. ไม่ประมาทในธรรม
22. รู้จักเคารพมีสัมมาคารวะ
23. รู้จักเจียมตัวไม่กระด้างจองหอง
24. ยินดีในของของตน
25. รู้คุณท่าน
26. ฟังธรรมตามกาล
27. มีความอดทน
28. ว่าง่าย
29. เห็นสมณะ
30. สนทนาธรรมตามกาล
31. บำเพ็ญตบะ
32. ประพฤติพรหมจรรย์
33. เห็นอริยสัจ
34. ทำพระนิพพานให้แจ้ง
35. จิตไม่หวั่นไหว
36. จิตไม่เศร้าโศก
37. จิตปราศจากมลทิน
38. จิตปลอดโปร่งจากกิเลส